De librije in de Westerkerk is de oudste nog in originele staat bewaard gebleven 17de eeuwse stadsbibliotheek van Nederland. Omdat de toegang, zeker nu, beperkt is, willen we graag van tijd tot tijd een bijzonder boek in de spotlight zetten.
De Biblia Polyglotta (veeltalige bijbel) is één van de meest bijzondere boeken in de Librije. Het is een 8-delige editie van het Oude en het Nieuwe Testament waarin verschillende teksten naast elkaar zijn opgenomen.
De eerste 4 delen bevatten het Oude Testament in respectievelijk een Hebreeuwse tekst, de officiele Latijnse vertaling (Vulgaat), de Griekse tekst (Pentateuch), en een Latijnse vertaling hiervan. Onderaan elke bladzijde is op de linkerpagina een Aramese tekst van de Targum Onkelos (Torah) (in Hebreeuwse letters) weergegeven met op de rechterpagina de Latijnse vertaling hiervan. Het Aramees (of Chaldeïsch) was de taal die in een groot deel van het Midden-Oosten werd gesproken.
Deel 5 bevat het Nieuwe Testament in een Oud-Syrische versie (de Pesjitta, mogelijk de oudste geschreven versie van het evangelie), een Latijnse vertaling hiervan, een Griekse versie en de Latijnse vertaling. Onderaan de pagina staan de delen die in het Aramees zijn overgeleverd.
De afbeelding van Christus die wordt gedoopt markeert de overgang van Oude naar Nieuwe Testament.
De delen 6, 7 en 8 vormen een uitgebreid notenapparaat. In deel 8 staat een interessante afbeelding van de wereld (zie afb.). Montanus gebruikte deze als ondersteuning van zijn theorie dat de bewoners van de recent ontdekte America’s afstamden van joodse stammen.
De uitgave is een typografisch en wetenschappelijk meesterwerk van Plantijn dat hij in slechts 4 jaar (1568-1572) wist te voltooien. En dat terwijl Plantijn eigenlijk een veel beperkter project voor ogen had: een herdruk van de Biblia Polyglotta Complutensis. Deze was in 1517 voltooid, maar intussen was er op het punt van bijbeledities al zoveel gebeurd dat een herdruk bij nader inzien niet echt zinvol was.
Gelukkig voor Plantijn was Philips II bereid om het project te steunen (daarom staat de uitgave ook bekend als Biblia regia). Maar de Reformatie greep om zich heen, en voor alle zekerheid stuurde Philips een vertrouweling, de benedictijn Benito Arias Montano (Montanus) naar Antwerpen om toezicht te houden op het project. Dat nam niet weg dat de uitgave toch enige wenkbrauwen deed fronsen, en Montanus werd naar Rome geroepen om het werk te verdedigen. Vooral werd hem verweten dat hij het gezag van de officiele tekst, de Vulgaat, ondermijnde door aan Hebreeuwse teksten een te groot gewicht toe te kennen. De uitgave werd goedgekeurd, maar het duurde tot 1580 voordat het werk mocht worden verkocht.
In totaal werden er 1300 exemplaren gedrukt, waarvan 13 speciaal op perkament (waarvoor 8000 schapen nodig waren). De bijzondere uitgaven waren bestemd voor Philips, de overige werden verkocht. De prijs bedroeg 300 gulden, wat globaal overeenkwam met het jaarsalaris van een geschoold vakman.
Prins Willem van Oranje schonk een exemplaar van de Biblia Polyglotta aan de net gestichte Leidse universiteit als ‘het bepalend fundament voor de toekomstige bibliotheek’.
Auteur: Gerard Seegers, bestuurslid Stichting Librije Westerkerk Enkhuizen.
